Enriko Paci, ili, priča o spomeniku "Kod konja"

Trgovi nam prikazuju kulturu i istoriju jednog grada, naroda, zemlje. Na njima se nalaze najlepše zgrade,pozorišta, muzeji, biblioteke. Krase ih velelepne fontane, restorani, monumentalni spomenici. Imena dobijaju po najznačajnijim ličnostima, kraljevima, pesnicima, herojima ili po istorijskim događajima.

Najpoznatiji beogradski trg -Trg Republike oslikava kulturu i istoriju našeg naroda. Okružuju ga Narodno pozorište, Narodni muzej i druge znamenitosti. Najpopularniji deo ovog Trga je spomenik knezu Mihailu

Obrenoviću III. Priču koja odvaja ovaj spomenik od mnogih drugih, možda i glamuroznijih spomenika, kroz istoriju su nam ispričali jedan knez, jedan vajar i jedan konj.

Odmah posle pogibije kneza Mihaila Obrenovića III, 29. maja 1868. godine, raspisan je prvi konkurs za izradu kneževog spomenika. U pronalaženje najboljeg vajara uključio se i prvi srpski litograf Anastas Jovanović. NJegovim posredstvom, u novembru 1873. godine, iz Firence u Beograd dolazi italijanski vajar Enriko Paci.

Ovaj poznati vajar rođen je u Firenci 1819. godine. Enriko Paci bio je učenik čuvenih vajara Sartija i Đovanija Diprea. Predstavnik je italijanskog verizma. Cilj ovog umetničkog pravca je da prikaže život onakav kakav je, sa svim njegovim lepim i ružnim stranama. Paci se proslavio spomenikom italijanskom piscu Danteu. Spomenik Danteu podignut je 1865.godine, ispred firentinske crkve Santa Kroče.

Projekat za spomenik knezu Mihailu, koji je izradio Enriko Paci, bio je novost u Srbiji tog doba. Paci je inspiraciju našao u Firenci posmatrajući dva konjanička spomenika Ferdinandu Medičiju. Stav konja i položaj kneževe figure Paci je preneo upravo sa ova dva spomenika.

Tokom 1873. godine vajar je prvo izradio model kneževe biste. Bista je urađena u kamenu a potom izlivena u livnici u Firenci. Kopija ove kneževe biste danas se nalazi u Narodnom muzeju u Kragujevcu. Rad na maketi celog spomenika Paci je započeo 1874. godine i tada je boravio u Beogradu skoro godinu dana. Za vreme svog boravka u Srbiji vajar se najviše družio sa Anastasom Jovanovićem. Uvažavajući Jovanovićevu porodicu, vajar je iste godine uradio i mermerno poprsje Anastasove kćerke Katarine Jovanović. Čuva se u Muzeju grada Beograda. Bila je to jedna od prvih skulptura deteta u srpskoj umetnosti.

Tokom svog boravka u Beogradu, Enriko Paci uobličava izgled kneževe konjaničke figure, kao i izgled reljefa za bronzani pijedastal. Po završetku pripremnih radova Paci je napustio Beograd i vratio se u Firencu, gde je nastavio rad na modelu. Zbog izbijanja rata posao je prekinut sve do1878. godine, kada Kneževina Srbija stiče državnu nezavisnost. Spomenik je konačno odliven u Minhenu 1879, godine u radionici Ferdinanda fon Milera. Nacrat za kameni postament spomenika i bronzane ukrase na njemu dao je sin Anastasa Jovanovića, poznati arhitekta Konstantin Jovanović.

Knez Mihailo Obrenović III, bio je slavljen u narodu kao oslobodilac Srbije od Turaka. On je bio veoma uspešan diplomata i od Turaka je vratio srpske gradove Beograd, Smederevo, Kladovo, Soko, Užice i Šabac, imena ovih gradova se nalaze na postamentu kneževog spomenika. Znajući ovu istorijsku činjenicu, Paci je prikazao kneza ne kao pobednika na bojnom polju, već kao pobednika na polju diplomatije. Pijedestal na kome se figura nalazi, vajar je ukrasio reljefnim alegorijama iz srpske istorije, Knez Miloš u Takovu, Narodna deputacija pred knezom, Srpski Guslar, Srbi polažu zakletvu na grobu kneza Mihaila. Figura je postavljena na tadašnjem Pozorišnom trgu, a današnjem Trgu Republike.

Spomenik je konačno otkriven 19. decembra 1882. godine na Svetog Nikolu slavu dinastije Obrenovića.

Otkrivanju spomenika prisustvovao je i Enriko Paci. Tim povodom vajar je od Kralja primio orden Viteza takovskog reda drugog stepena. Posle Pacijevog odlaska u Firencu, u Beogradu se dugo prepričavalo da je neko od prisutnih na otkrivanju spomenika zamerio vajaru to što je knez prikazan bez šapke. U to doba svaki vojskovođa na konju bio je obavezan da nosi šapku. Tada se proširila priča da je zbog te greške vajar izvršio samoubistvo. To nije bila istina jer istorijski podaci govore da je Enriko Paci umro prirodnom smrću 1899. godine u Firenci.

Spomenik knezu Mihailu Obrenoviću III je i danas jedan od najpopularnijih javnih spomenika u Beogradu.

Neobično je to što se knežev spomenik u beogradskom žargonu naziva “Kod konja”. Da li je za veću popularnost konja kriva šapka, zaborav ili jednostavno potreba ljudi da skraćuju sve pa i nazive spomenika, ne zna se tačno. Važno je to, da je kneževa priča spasila Srbiju od Turaka, da je vajareva priča spasila od zaborava kneza i njegov istorijski značaj. A konj? Konj u sebi čuva i kneza i vajara, da bi ih se svi oni koji se sastaju “Kod konja”, ipak ponekad setili.